Orta Asya’da İlk Türk Devleti; Asya Hun Devleti

Bu Devlet Büyük Hun Devleti adıyla da anılır. Hunlar’ı bir araya toplayarak Ötüken merkez olmak üzere teşkilatlı bir yapı oluşturmuşlar ve böylece Orta Asya’nın ilk gerçek Türk devletinin kurmuşlardır. Asya Hunlarının bildiğimizi ilk hükümdarı Tu-man’dır. Tu-man’ı biz daha çok Teoman ismiyle biliyoruz.

Asya Hun Devleti, coğrafya itibariyle Çin ile sürekli mücadele halinde olmuştur. Çinliler bu dönemde Türk akınlarına karşı korunmak için Çin Seddi’ni daha da güçlendirmişlerdir.

Teoman’dan sonra Asya Hun Devleti’nin başına Mete Han geçmiş ve Asya Hunları’na parlak bir dönem yaşatmıştır. MÖ 209-174 yılları olmak üzere 35 yıl hükümdarlık yapan Mete Han bölgedeki tüm Türk boylarını egemenliği altına almış böylece tarihte ilk kez tüm Türkler tek bayrak altında toplanmıştır.

Mete Han sadece Türkler’i tek bayrak altında toplamakla yetinmemiş, Moğol ve Çinlilere karşı da başarılı mücadeleler vermiştir. Pekin’i ele geçirmesine rağmen Türkler’in Çin’lilerin yaşadığı topraklarda yerleşmesini tercih etmemiştir. Bunun nedeni kalabalık Çin nüfusunun içinde Türkler’in asimile olmasının engellenmesidir. Bu da Mete Han’ın öz kültür ve öz benliğe verdiği önemi göstermesi açısından önemlidir.

Mete Han, siyasi alanda bir dehaydı ama askeri alanda da tarihte çok önemli bir ilke imza atmıştı. Onun tarafından getirilen orduda onlu sistem tarihte bir çok millet tarafından örnek alınmıştır.

Mete Han döneminde en geniş sınırlarına ulaşan Asya Hun Devleti, Mete Han’ın ölümünden sonra giderek zayıflamaya başlamıştır.

Mete Han’dan sonra devletin başına geçen Ki-ok, Çin ile ilişkileri güçlendirmek adına bir Çin prensesi ile evlenmiştir. Ancak bu durum belki de sonun başlangıcı olmuştu zira devlet Çin entrikaları yüzünden oldukça zarar görmüş, bu zarar Hunlar’ın önce batı-güney şeklinde ikiye bölünmelerine kadar gitmiştir. Batı Hunlar’ı Çin hakimiyetine girereken Güney Hunlar’ı kuzey-güney olarak tekrar ikiye bölünmüş, Güney Hunları da Çin hakimiyetine girmiştir.

Hun’lar Çin esaretinden korunmak için Batı’ya doğru göç etmeye başlamış ve bu göç hareketi Kavimler Göçü’ne sebep olmuştur. Bunlardan Orta Asya’da geriye kalanlar ise ileride Avar ve Akhun Devletleri’ni kuracaklardır.

Hunlar’ın yaptığı göç sonucunda Avrupa’da Avrupa Hun Devleti kurulmuştur.

Asya Hun Devleti’nin özelliklerini maddeler halinde sıralayalım:

-Orta Asya’da kurulan ilk Türk Devleti’dir.

-Merkez Ötüken’dir.

-Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır.

-En önemli hükümdarları Mete Han’dır.

-Devlet en parlak dönemini Mete Han zamanında yaşamıştır.

- Kavimler Göçü’de sebep olan Türk devleti’dir.